ОНЛАЙН-ЖОБАЛАР

6 тамызда сағат 10.30-да халықаралық альпинистер күніне (8 тамыз) «Ай жәдігері» экспозициясының ашылуы өтті.

Айдың жәдігері «трикони» тау бәтеңкесі болды.

Тау бәтеңкесін музейге «Магнит» туристер клубының мүшесі, ҚР туризм жөніндегі Еңбек сіңірген нұсқаушысы, «КСРО альпинисті» белгісінің иегері, саяхатшы, фотосуретші, «Меридиан» клуб мүшесі Ромашкин Шикап Кадирович тапсырды.

1969 жылы Ш. К. Ромашкин «Горельник» альпі лагерінде (Алматы қ.) тау туризмі бойынша нұсқаушылар курсын бітірді. Курсты үздік аяқтау құрметіне альпинизм нұсқаушыларын дайындайтын Қазақ мектебінің басшысы, альпинизм және тау туризмі бойынша спорт шебері, ҰОС жылдарындағы тау мергендері мектебінің негізін қалаушылардың бірі В.М. Зимин Ш. К. Ромашкинге осы бәтеңкені сыйға тартты.

Бұл бәтеңкемен таулы туристік бағыттар Памир, Іле Алатау, Прибайкалье мен Қиыр Шығыстың шыңдары бағындырылған.

Аяқ киімнің табанына қапсырмалармен бекітілген трикони – металл тістер спортшыға кез-келген рельефте: жартастарда, шөгінділерде, мұзда, дымқыл шөптерде тұруға мүмкіндік береді. Қажет болса, альпинистік мысықтар аяқ киімге қосымша бекітілді. Ылғалға төзімділікті арттыру үшін етіктерді қарамаймен немесе балық майымен майлаған.

Трикони бар аяқ киімнің маңызды кемшіліктері – бұл олардың ауыр салмағы (ұсынылып отырған бәтеңкенің өлшемі 36 – 1кг 900 гр.) және төмен температурада тез салқындауы, бұл спортшының аяқтарын тоңазытуы мүмкін.

Айта кету керек, КСРО-да туристер жабдықтарды тек жорық кезінде спорт клубы арқылы алды. Әр қатысушыға етік, дауылдық костюм және қолғап, көзілдірік, баулар, альпинистік мысық деп аталатын етіктің табанына бекітілетін темір тісті құрылғы, мұз ойғыш, қосымша жіп берілді. Нұсқаушы қоғамдық жабдықтарды алды: шатырлар, арқандар және т.б. Жеке жабдықты сатып алу мүмкін болмады, өйткені ол сауда желісінде сатылмады. Спортшылар өздері қолдан тігіп, жабдықтар жасады. Арнайы тау аяқ киімінің болмауы ерекше мәселе болды. Көбінесе мұздықтардан өту кезінде туристер альпинистік мысықтарды қарапайым аяқ киімдерге бекітті.

2020 жылдың 16 шілдесінде  Металлургтер күніне орай «Ай жәдігері» экспозициясының ашылуы өтті.

Осындай көзілдіріктер арқылы 1944 жылы Самарқанд кентінде іске қосылған Қазақ металлургия зауытының болат қорытушылары мартен пешінің терезесіндегі дөңгелек тесікке қараған. Алғашқы болатты зауыт 1944 жылдың желтоқсанында берді.

Қорғаныс көзілдірігі қолдан жасалды. Текстолиттің екі пластинкасында көк кобальт шыны салынған көз тесіктері қиылды. Пластиналар мыс тойтармалармен қосылды.

Мұндай көзілдіріктерді бас киімдерге арнайы қысқыштармен бекітті немесе қолмен ұстап тұрды.

Кобальт шыны көзді инфрақызыл сәуледен қорғау үшін қолданылады. Қорғаныш функцияларынан басқа, көк шыны қыздырылған беттердің жарықтық кереғарлығын нақты көрсетеді, бұл болат қорыту процесінің барысын бақылау кезінде ерекше рөл атқарады, пештің күмбезі мен қабырғасының жай-күйін, сондай-ақ балқытылған болатты және қожды бақылауға мүмкіндік береді. Жалынға кобальт әйнегі арқылы қарағанда, ол күлгін болып көрінеді, бірақ шынысыз жалын сары болып көрінеді. Шыны массасына кобальт оксидін қосу арқылы көк шыны жасалады.

Жәдігерді музей қорына ҚазКСР-нің еңбек сіңірген металлургі - Иван Степанович Дюмин тапсырды. 1932 жылы И. С. Дюмин Мәскеудегі болат және қорытпалар институтын бітірді. Донбасс, Одесса, Комсомольск –на Амуре металлургиялық зауыттарында жұмыс істеді. 1945 жылдан бастап Самарқанд кентінің КМЗ прокат цехының бастығы болып қызмет етті.

1954 жылы зауыт директоры лауазымына ауыстырылды. Металлургия саласындағы еңбек жолын 1965 жылы құрметті демалысқа шығып аяқтады.

28 мамыр күні саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күніне арналған «Ай жәдігері» «Бір тармақтағы дәуір» экспозициясының ашылуы өтті. 28 мамыр күні саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алу күніне арналған «Ай жәдігері» «Бір тармақтағы дәуір» экспозициясының ашылуы өтті. 

Ай жәдігері 1934 жылғы ҚарМАЭСқұрылысының альбомы болды. Ол 1973 жылы музейге фотозертхана қызметкерлері берген ҚарМАЭСқұрылысы сериясының II альбомы. Альбомды зерттеу кезінде: беттері мен фотосуреттер нөмірленгені, альбомның форзацында қаламұшпен: «№ 138 фото 14.05.1938 ж. халық жауы ретінде алынды» деген жазу байқалды.

№ 2 беттегі № 138 фотосуреттің болмауы архивтік құжаттарды зерттеуге, фотосуреттің алынып тасталуы туралы ақпаратты зерттеуге түрткі болды.

Экспозиция музей қызметкерлері өткізген ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижесі, онда «халық жауы» деген таңба өмірлерін түбегейлі өзгерткен жерлестеріміздің тағдыры көрсетілді және статистикалық мәліметтер ұсынылды:

1931 жылдан 1953 жылға дейін сталиндік террор кезеңінде РСФСР ҚК 58 бабы бойынша сотталған біздің жерлестеріміз туралы және кімдерге қатысты жоғары шара - ату жазасының қолданылғаны туралы.

14 сәуірде «Ай жәдігері» жобасы аясында Қазақстан суретшілерінің бірінші республикалық графика көрмесінің қатысушысы Гуляев Павел Ивановичтің суреттерінен тұратын виртуалды экспозиция ашылды.

Гуляев Павел Иванович 1922 жылы Пермь қаласында дүниеге келген. Сталинград көркем училищесін бітірген. 1942 жылы майданға шақырылды. Оңтүстік-Батыс, Украина, Балтық жағалауы майдандарында соғысқан. 1946 жылы әскерден оралды.

1948 жылы КСРО Жоғарғы Кеңесінің 1946 жылғы 4 маусымдағы Жарлығының 2 бабы бойынша еңбекпен түзету лагеріне 10 жылға сотталды. 1954 жылы П. И. Гуляевтің ісі қайта қаралып, соттылығы алынып тасталды.

1950 жылдың ортасынан бастап П. И. Гуляев Қарағанды қаласында тұрды. Қазақстан суретшілерінің өндірістік - шығармашылық бірлестігінде суретші болып жұмыс істеді. Сталинград және сталинградтықтар туралы поэма – кітап жазды.

Кеншілер мәдениет сарайын және Қарағанды қаласының вокзалын безендіруге қатысты. П. И. Гуляевтің жұмыстары Ә. Қастеев атындағы Қазақстан мемлекеттік өнер музейінің қорында сақтаулы.

Виртуалды экспозицияда ұсынылған суреттер қағазға тушпен салынған. П. И. Гуляевтің Сталинград туралы аяқталмаған кітабына иллюстрациялар болып табылады.

6 наурыз күні «Ай жәдігері» жобасы аясында «Красная Москва» әтірі» экспозициясының ашылуы өтті.

Қала тұрғындарының назарына XX ғасырдың 80-ші жылдарының басында КСРО- да шығарылған әйгілі «Красная Москва» әтірі ұсынылды. Жәдігердің сақталуы тамаша –орамасы бүлінбеген және құтысы әтірге толы.

Хош иістің бірінші нұсқасы 1913 жылы «Брокер и Ко» фабрикасында пайда болды . Хош иісті Романовтар патшалығының 300-жылдығына орай, императрица Мария Федоровнаға арнап, парфюмер Август Мишель жасаған.

1917 жылдың қазан революциясынан кейін, 1925 жылы, «Красная Москва» деген атаумен «Новая заря» фабрикасында хош иістің өндірісі қайта жаңартылды.

Түсу көзі: «Красная Москва» әтірін музей қорына Теміртау қаласының тұрғыны Степанова Валентина тапсырды. Әтір «Магнитка» дүкенінің парфюмерлік бөлімінде 1980 жылдардың ортасында 5 рубль 30 тиынға сатып алынған.

21 ақпанда «Ай жәдігері» жобасы аясында «Ресей империясы ҚК әскери қызметшілерінің униформасының элементтері» атты экспозициясының ашылуы өтті.

Қала тұрғындарының назарына ХІХ ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында қолданылған Ресей империясы Қарулы Күштері әскери қызметшілерінің мундиріне тағылатын белдіктің айылбасы мен түймесі ұсынылады. Жәдігерлер өз уақытында Николай II патшалығы мен Бірінші дүниежүзілік соғыстың куәгерлері болған, ал Кеңес дәуірінде оларды қолдануға үзілді-кесілді тыйым салынғандықтан коллекционерлердің игілігіне айналды.

Айылбас жезден жасалған. Бет жағында жағына Ресей империясының Кіші елтаңбасы бейнеленген мөртабан басылған. Айылбастың бір жағы оны қоян-қолтық ұрыс кезінде қару ретінде пайдалануға болатындай етіп өткірленген.

Түйме жалатпалы темірден жасалған. Түйменің алтын жалатылғандығы оның офицерлік құрамның униформасына жататынын анықтайды. Аверсінде Ресей империясының Кіші елтаңбасы бейнеленген. Түймелермен погондар бекітілген, мундир түймеленеді, сондай-ақ түймелер жеңдердің жиегіне де тігілген. Жеңдегі түймелер мундирдің тазалығын сақтау үшін тігілген деген нұсқа бар. Олар тамақ ішкеннен кейін аузын жеңмен сүртуге мүмкіндік бермейді.

Жәдігерлер 1984 жылы музей қорына «Аглострой» басқармасының монтажшысы В. М. Бондаренкодан келіп түсті, ол монеталар мен патрондарды жинаумен әуестенген.

Мұндай айылбастар мен түймелердің басым бөлігі бірінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі шайқастарда табылған.

«Ай жәдігері» тұсаукесеріне қала тұрғындары мен қалалық БАҚ өкілдері қатысты.

2019 жылы 25 желтоқсанда «Ай жәдігері» жобасы аясында кезекті бірегей жәдігердің тұсаукесері өтті.

Бұл жолы біз келушілердің назарына соғыстан кейінгі жаңа жылды мерекелеуге шығарылған «Жаңа 1946 жылмен!» деген құттықтау ашық хатын ұсындық.

Құттықтау ашық хат 1945 жылы Ленинград қаласынан (Санкт-Петербург қ.) Самарканд кентіне Колесовтардың отбасына жіберілді.

Жөнелту мәтіні 1917 жылы күші жойылған реформаға дейінгі кирилицада жазылған. Бұл дегеніміз, Қазан төңкерісіне дейін білім алған КСРО азаматтарының көпшілігі сол уақытта осы әліппені қолданған.

Алушының мекен - жайы - Самарқанд кенті, ашық хат жеткізу уақытына қарай, Теміртау қаласына (1945 жылдың 1 қазанында) өзгертілген еді. Ленинградтықтар бұл жаңалықтан беймәлім болғаны айқын.

Тілектерден басқа, ашық хатта туған адамның майданнан оралғаны туралы хабар бар - бұл 1945 жылы өмір сүргендер үшін ең қуанышты хабар болды.

Ашық хат құны - 1 рубль. Қара бидай ұнынан жасалған нан да осынша тұратын. Алайда, соғыстан кейінгі уақыттың қиындығына, қолданыстағы карточкалық жүйеге қарамастан, жаңа жылдық ашық хат сатып алынып, жіберілді.

Әрине, бұл кішкентай ғана почталық жөнелтілімді – жаңа жылдық ашықхатты зерделей отырып, танып-білуге болатын барлық тарихи фактілер емес.

2019 жылыдың 10 қазанында «Ай жәдігері» жобасы аясында музей затының тұсаукесері өтті.

Бұл жолы біз келушілердің назарына 1930-1941 жылдары Ленинград оптикалық-механикалық зауытында шығарылған жаппай өндірісте болған кеңес елінің бірінші фотоаппаратын ұсындық.

Фотоаппарат музей қорына 1974 жылы Самарқанд кентіне (Теміртау қ.) 1935 жылы бөгет және КарГРЭС-1 құрылысына келген Жанабергенов Мұхамеджаннан келіп түсті. 1937 жылы стахановтық жұмысы үшін бұрғылаушы М. Жаңабергенов «Фотокор-1» фотоаппаратымен марапатталған. Ерекше пластинкалы жиналмалы фотоаппарат 1937 жылы тапсыру фактісін растайтын құжаттармен бірге ұсынылды.

2019 жылдың 15 тамызында Теміртау қалалық тарихи-өлкетану музейінде «Ай жәдігері» жобасы аясында Музей қорынан кезекті келесі жәдігер таныстырылды. Бұл жолы, Спорт күні қарсаңында музейге келушілердің назарына әлем чемпионы, Еуропа Чемпионы, бокстан КСРО чемпионы Игорь Ружниковтың бокс қолғабы ұсынды.

Ружников Игорь Иванович 1965 жылы Архангельск облысында дүниеге келген. Балалық шағында отбасымен Теміртау қаласына көшіп келді. 1977 жылдан бастап ағайынды Гинкель Виктор мен Владимирдің қол астында бокспен айналыса бастады. 1973 жылы И. И. Ружников Кубада өзінің өміріндегі ең алғашқы халықаралық жарысқа қатысып, сол жақтан, қазір музейде сақталып тұрған, қолғапты алып келді. 1989 жылы біздің жерлесіміз КСРО, Еуропа және Әлем чемпионаты сияқты әлемдегі ең ірі боксшылар жарыстарының жеңімпазы атанды.

Қолғап - боксшының кәсіби амунициясының бірегей үлгісі. Атақты кубалық «Batos» спорттық құрал-жабдықтар өндірушісі жасаған. Қолғап А класты өгіз терісінен тігілген, баумен байлау арқылы бекітіледі, салмағы - 16 унция.

1988 жылы И. И. Ружников қолғапты өзінің тарихи құжаттарымен және жеке мұрағатынан алынған фотосуреттерімен бірге музей қорына тапссырды.

«Ай жәдігері» тұсау кесер салтанатына қалалық БАҚ, Теміртау қаласының тұрғындары қатысты.

18 шілдеде сағат 10.00-де Теміртау өлкетану музейінде «Ай экспонаты» жобасы аясында музей қорынан алынған бірегей жәдігерінің тұсаукесері өтті. Жоба аясында қала тарихымен байланысты, қала тұрғындары мен қонақтары сыйлаған, музей қорында жиналған әр түрлі жәдігерлер ұсынылады. Жәдігерлер ай сайын жаңартылып отырады.

Бұл жолы көрермен назарына алғашқы Қазақстандық шойынның құймасы ұсынылды.

1960 жылдың 3 шілдесі Қазақстан Магниткасының туған күні болып саналады. Ал осы оқиғаның бірден-бір белгісі – «Бірінші Қазақстандық шойын. 1960 жылдың шілдесі». Ленин комсомолының 40 жылдығына деп аталған домнаның барельефі естелік плитада бейнеленген. Ал оның пайда болуы жеке бір тарих.

XX ғасырдың 30-жылдары геолог Қ. И. Сәтпаев, М. И. Русаков, А. Н. Сперанский Орталық Қазақстанда үлкен металлургия зауытын салу туралы мәселені бірнеше рет көтерді. Алайда, соғыс жағдайында толық циклді ірі металлургия зауытын салу туралы мәселе қозғау мүмкін емес болғандықтан, Самарқанд су қоймасына жақын Қарағанды ауданында шағын қайта өңдеу зауытын салу туралы шешім қабылданды. 11 ай ішінде КСРО-ның батыс бөлігіндегі зауыттардан көшірілген ескі бөлшектелген жабдықтан алғашқы цехтар салынды.

1944 жылы 31 желтоқсанда № 1 мартен пеші алғашқы қазақстандық құрыш берді.

Соғыстан кейінгі жылдары қайта өңдеу зауты базасында толық циклді металлургия зауытын құру идеясы өзінің өзектілігін жоғалтпады.

1956 жылдың 14-15 ақпанында КОКП ОК XX съезі «Қарағанды металлургия зауытында қуаты жылына 1 миллион 350 мың тонна шойын және үздіксіз жайма илек станы бар домна пештерін іске қосу» туралы шешім қабылдады.

1957 жылы бірінші домна пешінің құрылысы басталды, көп ұзамай Қазақстандық Магнитка Бүкілодақтық екпінді комсомол құрылысы деп жарияланды. Теміртауға Кеңес одағының түкпір-түкпірінен, одан қалса басқа да социалистік елдерден жастар ағылып келе бастады. Жастардың ынтасы арқасында құрылыс аяқталды.

«Ай жәдігері» тұсау кесеріне қаланың БАҚ қатысты.

26 сәуірде Теміртау өлкетану музейінде «Осы айдың жәдігері» жобасы аясында музей қорынан кезекті бірегей жәдігердің тұсаукесері болып өтті.

Бұл жолы көрермен назарына КТМ-1 трамвай жүргізушісінің қол бақылаушысының тұтқасы ұсынылды. «Промбаза-Соцгород» бірінші трамвай бағыты бойынша, қала тұрғындары "чебурашки" деп атап кеткен КТМ-1 трамвайлары жұмысшыларды ҚМК құрылыс алаңына жеткізіп отырды.

КТМ - 1 контроллерге отырғызылған тұтқаның көмегімен жоғары-төмен көлденең жылжу жолымен тоқтың және трамвайдың қозғалысын қамтамасыз ете отырып басқарылады. Осы тұтқа экспозицияда ұсынылған.

Теміртау трамвайларының жүргізушілері Қарағандыда арнайы курстарда дайындалған қыздар болды.

Экспозицияда сондай-ақ 1989 және 2010 жылдары шығарылған пайдаланылмаған трамвай билеттері ұсынылды.

КТМ-1 трамвай жүргізушісінің қол контроллерінің тұтқасын Теміртау қаласының трамвай паркінің ардагерлері тапсырды.

27 мамырда «Осы айдың жәдігері» жобасы аясында музей қорының кезекті раритетінің тұсау кесері өтті.

Бұл жолы 1960-шы жылдары кеңестік азаматтарының өмірінде ультрасәнді болған зат көрсетілді. Бұл - қара-ақ теледидар экранына арналған үш түсті теледидар сүзгісі.

Теледидар сүзгісі кинескоптың қорғаныш әйнегіне қойылады, пленканың шеттері экранның қаптауларының астына кіргізіледі немесе лейкопластырьмен бекітіледі. Нәтижесінде теледидардағы сурет түсті болады.

Кеңес отбасында мұндай сүзгілердің болуы баршылықтың белгісі болып саналды.

КСРО-да 1968 жылда бірінші сериялық түсті теледидар шығарылды. Бірте-бірте теледидар сүзгілері қолданыстан шыға бастады.

Теледидар сүзгісі негативтік пленкадан жасалған, мұндай затты осы күнге дейін сақтап қалудың өзі айрықша оқиға деп айтуға болады!!!

Теледидар сүзгісін музей қорына Теміртау қаласының тұрғыны В.М.Степанов тапсырды. Теледидар сүзгісі 1960 жылдардың соңында «Старт» дүкенінің «Культтауарлар» бөлімінде 1 рубль 5 тиынға сатып алынды. «Рекорд 12» қара-ақ теледидарды көру кезінде пайдаланылды.

27 наурызда сағат 10.00-де Теміртау өлкетану музейінде «Осы айдың жәдігері» жобасы аясында музей қорынан алынған кезекті бірегей жәдігердің тұсаукесері өтті. Жоба аясында қала тарихымен байланысты, қала тұрғындары мен қонақтары сыйлаған, мұражай қорында жиналған бірегей жәдігерлер ұсынылады. Көрме жәдігерлері ай сайын өзгеріп отырады.

Халықтың назарына 1941-45 жж. Екінші дүниежүзілік соғыс кезіндегі Жапонияның Біріккен Әскери-теңіз күштері матросының униформасының бөлігі ұсынылды. Басқаша айтқанда, экспозицияда жапондық әскери тұтқынның шалбары көрсетілді.

Қарағанды облыстық мұрағатының 1946 жылдың 1 қаңтарындағы мәліметтері бойынша Теміртау қаласында жапон әскери тұтқындары үшін, тиісінше, 1509 және 818 әскери тұтқындарға арналған екі лагерь бөлімшесі орналасқан. Негізгі лагерь Самарқанд су қоймасының оң жағалауында орналасқан, бірақ лагерь бөлімшелерінің орналасуы мен нөмірленуі үнемі өзгеріп отырған.

Индустрияның қарқынды дамуына және соғыстан кейінгі шаруашылықтың қалпына келтірілуіне байланысты әскери тұтқындар өнеркәсіптік объектілердің құрылысына тартыла бастады. Теміртауда жапон әскери тұтқындары СК зауыты мен Қазақ зауытының, КарГРЭС - 1 және су торабының құрылысына қатысып, тұрғын үйлер мен жолдар салды. Ауыр климаттық жағдайлар, ауыр еңбек пен тамақтанбау қамаудағылардың денсаулығына нұқсан келтірді. Спасск лагерінің теміртаулық бөлімшесінің аумағында 27 жапондық азамат жерленді.

1946 жылы жапон әскери тұтқындарының отанына қайта оралуы басталды. 1950 жылы № 99 Спасск-зауыт лагері жойылды.

Самарқанд су қоймасының лагерь орналасқан шығанағын – Жапондық шығанақ деп атап кетіп, теміртаулықтар жапон әскери тұтқындарын мәңгі есте қалдырды.

Тұсау кесер салтанатына осы бірегей жәдігерді музейге сыйға тартқан Орищенко Валентина Егоровна және облыстық, қалалық БАҚ өкілдері қатысты.

21 ақпан 2019 жылы Теміртау қалалық тарихи-өлкетану музейінде «Осы айдың жәдігері» атты жаңа жобаның ашылу салтанаты өтті. Келешекте жоба жалғасын тауып, музей қорында жинақталған қаламыздың тарихымен байланысты, қаламыздың тұрғындары мен қонақтары сыйға тарту еткен ерекше жәдігерлерді көрсетеміз, әр ай сайын көрме жәдігері ауысып отырады.

Музейдің арнайы аймағында музей қорынан алынған ерекше, құнды көне жәдігер қойылды. Бұл - М. Әуезовтің Дүние жүзілік әдебиет кітапханасына енген, әлемнің 116 тіліне аударылған, 1942жылы қазақ тілінде жазылған 1945 жылы алғаш рет орыс тіліндегі аудармасы «Абай жолы» атты роман эпопеясы. Алғашқы екі том кітаптың басылымы шыққан соң М.Әуезов КСРО – мемлекеттік сыйлығының иегері атанды. 1959 жылы төрт том кітап баспадан шыққан соң Лениндік сыйлықпен марапатталды.

Бұл жәдігердің Теміртау қаласының тұрғыны мен байланыстыратын ерекше аңызы мен тарихы бар. Кітапты музей қорына Коломейченко отбасы 1986жылы сыйға тарту еткен. Коломейченко Сергей Макарович 1943жыл Самарқанд кентіне Қазақ металлургиялық зауытының құрылысына көшіп келген маман. Қарағанды металлургиялық комбинатының сұрыптау илектеу өндірісінің директор орынбасары болып жұмыс істеді. Кітапты 1946 жылы Теміртау қаласының кітап дүкенінен 16 рубль 50 копейкаға сатып алған.